ชีววิทยา (Biology) ชีววิทยา ตรงกับภาษาอังกฤษว่า “Biology” ซึ่งรากศัพท์มาจากภาษากรีก คือ Bios(ไบออส) หมายถึงสิ่งมีชีวิต (Life) และ Logos(โลกอส) หมายถึงการมีเหตุผล (reasoning) หรือความคิดดังนั้นวิชาชีววิทยาจึงหมายถึงการศึกษาทางธรรมชาติ และกระบวนการต่าง ๆ ของสิ่งมีชีวิตอย่างมีเหตุผลทำให้มีความรู้ความเข้าใจในสิ่งมีชีวิตชนิดต่าง ๆ ที่เป็นส่วนหนึ่งของ สิ่งแวดล้อมที่อยู่รอบตัวเราและตัวของมนุษย์ที่ร่วมระบบนิเวศเดียวกัน การศึกษาเกี่ยวกับสิ่งมีชีวิต เราจะต้องเข้าใจคุณสมบัติ หรือธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต
สิ่งมีชีวิตมีคุณสมบัติพิเศษที่แตกต่างไปจากสิ่งไม่มีชีวิต ดังนี้ (Biology) สิ่งมีชีวิตสืบพันธุ์ได้ การสืบพันธุ์เป็นเหตุผลอย่างหนึ่งของสิ่งมีชีวิต ที่จะให้ลูกหลานดำรงเผ่าพันธุ์ สืบเนื่องต่อไป การ สืบพันธุ์อาจจะสืบพันธุ์โดยอาศัยเพศ หรือโดยไม่อาศัยเพศก็ตาม สามารถถ่ายทอดลักษณะต่าง ๆ จากพ่อแม่ไปสู่ลูกหลานที่เกิด ขึ้น หน่วยที่ควบคุมลักษณะของสิ่งมีชีวิต เรียกว่า ยีน (gene) ซึ่งอยู่บนโครโมโซมภายในนิวเคลียสของเซล ดังนั้น การสืบพันธุ์ เป็นกิจกรรมขั้นสุดยอดของสิ่งมีชีวิต ที่จะรักษาเผ่าพันธุ์ของตนเอง ให้ยั่งยืนและอยู่รอดในระบบนิเวศ
ชีววิทยา จะศึกษาเฉพาะเรื่องราวของสิ่งมีชีวิต โดยใช้ขั้นตอนการศึกษา ตามวิธีการทางวิทยาศาสตร์ ซึ่งเป็นกระบวนการศึกษา (Process) ที่นักชีววิทยาใช้ในการศึกษา เรื่องราวของสิ่งมีชีวิตตามขั้นตอน คือ
- การสังเกต
- การตั้งปัญหา
- การตั้งสมมติฐาน
- การตรวจสอบสมติฐาน
- การแปลผลและการสรุปผล
แขนงต่างๆของวิชาชีววิทยา
- Anatomy กายวิภาคศาสตร์ (ศึกษาเกี่ยวกับโครงสร้างส่วนต่างๆของสิ่งมีชีวิต)
- Bacteriology แบคทีเรียวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับแบคทีเรีย)
- Biochemistry ชีวเคมี (ศึกษาเกี่ยวกับโครงสร้างและกระบวนการเปลี่ยนแปลของสารชีวโมเลกุลในสิ่งมีชีวิต)
- Botany พฤกษศาสตร์ (ศึกษาเกี่ยวกับพืช)
- Cytology เซลล์วิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับเซลล์)
- Ecology นิเวศวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตด้วยกัน และสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม)
- Entomology กีฏวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับแมลง)
- Embryology คัพภะวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับตัวอ่อนของสิ่งมีชีวิต)
- Ethology พฤติกรรมศาสตร์ (ศึกษาเกี่ยวกับพฤติกรรมของสัตว์)
- Evolution วิวัฒนาการ (ศึกษาเกี่ยวกับการเจริญเปลี่ยนแปลของสิ่งมีชีวิตจากอดีตจนถึงปัจจุบัน)
- Genetics พันธุศาสตร์ (ศึกษาเกี่ยวกับการถ่ายถอดลักษณะทางพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต)
- Helminthology หนอนพยาธิวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับหนอนพยาธิชนิดต่างๆ)
- Icthyology มีนวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับปลา)
- Microbiology จุลชีววิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับจุลินทรีย์)
- Morphology สัณฐานวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับลักษณะรูปร่าง โครงสร้างของร่างกาย)
- Mycology เห็ดราวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับเห็ดรา)
- Ornithology ปักษีวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับนก)
- Phycology สาหร่ายวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับสาหร่าย)
- Physiology สรีรวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับหน้าที่การทำงานของอวัยวะในร่างกาย)
- Protozology โพรโตซัววิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับโพรโตซัว)
- Taxonomy อนุกรมวิธาน (ศึกษาเกี่ยวกับการจัดหมวดหมู่ การตั้งชี่อและการเรียกชื่อสิ่งมีชีวิต)
- Virology ไวรัสวิทยา (ศึกษาเกี่ยวกับไวรัส)
- Zoology สัตววิทยา (ศึกษาเกี่ยวกัยสัตว์)
